Zasady postępowania terapeutycznego z dzieckiem autystycznym lub z zespołem Aspergera
w zależności od zaburzonych funkcji.

W przypadku zaburzonych UMIEJĘTNOŚCI KOMUNIKACYJNYCH

• zdobycie uwagi dziecka, zanim zacznie się do niego mówić,
• np. wołanie go po imieniu; jeśli zachodzi potrzeba, fizyczne nakierowanie dziecka w stronę terapeuty; mówiąc do dziecka, należy zawsze patrzeć mu na twarz; starać się o zachowanie kontaktu wzrokowego,
• dostosowanie złożoności swojego języka do poziomu dziecka, zarówno pod względem struktury języka (jak się mówi), jak i przekazywanych treści (co się mówi),
• np. używanie prostych zdań z wyrazami i zwrotami znanymi dziecku, których treść musi być mu bliska, najlepiej oparta na jego aktualnych przeżyciach,
• mowę wzmacnia się pokazem, inscenizacją tego, co się ma na myśli,
• np. wykorzystuje się język gestów i demonstracji; pokazuje się plansze ze scenkami ze znanych bajek i opowiadań, które są miłe dla dziecka, aby unaocznić wykonanie wymaganych czynności,
• należy pokazywać dziecku, że chętnie się go słucha,
• np. powtarzanie zasłyszanych od niego dźwięków i słów, okazywanie zdziwienia, zainteresowania, kończenia w razie potrzeby zdań, usiłowania odczytania i zrozumienia języka gestów i zachowań, pamiętając, że osoby z autyzmem usiłują porozumieć się najlepiej, jak potrafią, różnymi kanałami komunikacyjnymi,
• w mowie należy unikać metafor i przenośni oraz pomagać dziecku w ich zrozumieniu;
  w mowie używa się jak największej ilości wypowiedzi prostych, oczywistych, które nie wymagają domyślania się, jeśli to możliwe, swoje wypowiedzi należy odnieść do konkretnych przedmiotów, zjawisk z otoczenia dziecka, wskazując na nie, dotykając, pokazując przykłady,
• należy unikać nadmiernego mówienia, słowotoku,
• mówić o rzeczach ważnych i istotnych dla dziecka,
• np. co aktualnie robi, na czym skupia swoją uwagę, co zamierza zrobić, jak ma to zrobić,
• nie powinno się tracić czasu na mówienie o tym, czego nie należy robić, czego nie wolno, takie informacje bywają bardzo zniechęcające; należy wskazać, co i jak można zrobić
  w konkretnej sytuacji,
• w poleceniach, które wydaje się dziecku, należy unikać słowa „nie”, np. zamiast mówić: „Nie ruszaj”, powiedz: „Zostaw”, zamiast: „Nie krzycz” – „Uspokój się”; w ten sposób podpowiada się dziecku konkretny rodzaj zachowania, można także szepnąć mu do ucha to, co ma powiedzieć do innej osoby,
• echolalie dziecka w miarę możliwości powinno się łączyć z tym, co jest „tu i teraz”, jednocześnie próbując nakierować jego uwagę na coś, na czym nam zależy, np. gdy dziecko powtarza echolalicznie: „Nie ma szafy”, wtedy po wnikliwej obserwacji otoczenia można stwierdzić zgodnie z prawdą: „Tak, masz rację, tu nie ma szafy, ale za to jest ciekawa książka, zabawka itp.” lub „Co ty mówisz? W tym pokoju jest szafa, ja widzę tu szafę, a w niej jest twoja ulubiona zabawka, kredki… itp.”,
• zaimków osobowych należy używać w sposób właściwy, unikać mówienia o sobie lub o dziecku w trzeciej osobie liczby pojedynczej np.: „pani ci poda…”, „Pan ci pomoże…”, „Bartek je obiad…”, „Bartek bawi się…” itp.; te zwroty zamieniamy  na „Podam ci…” lub nawet „Ja ci podam”, „Pomogę ci…”, czy „Ja ci pomogę”, „Ty jesz obiad…”, „Ty się bawisz…”; na tym etapie czasami warto nawet nadużywać zaimków „ja” i ”ty”,
• powinno się uczyć właściwych wypowiedzi inicjujących rozmowę,
• powinno się uczyć sposobów proszenia o wyjaśnienie lub pomoc w momencie dezorientacji,
• poza mową pamiętać należy o innych kanałach komunikacyjnych, takich jak: oddech, sygnały płynące z ciała, wyraz oczu, mimika, postawa – układ ciała, gestykulacja, odgłosy nieartykułowane.

W przypadku zaburzonych UMIEJĘTNOŚCI FUNKCJONOWANIA SPOŁECZNEGO

• uczenie dziecka obserwacji zachowań innych dzieci, aby miało wzór, co należy robić,
• zachęcanie do zabaw polegających na współpracy, współdziałaniu,
• modelowanie właściwego zachowania w różnych sytuacjach społecznych,
• organizowanie aktywności dziecka w wolnym czasie, np. w czasie przerwy pomiędzy lekcjami, podpowiadanie, co może robić w trakcie przerw,
• zachęcanie do zawierania przyjaźni; należy tłumaczyć, kim jest przyjaciel, jakie są cechy dobrego przyjaciela,
• prezentowanie przykładów wyrażania emocji,
• uczenie, jak zwracać uwagę na niebezpieczeństwa, jak je przewidywać i jak ich unikać; pamiętając, że reakcje osoby z autyzmem mogą być nieodpowiednie do niebezpiecznej sytuacji.

W przypadku BRAKU ELASTYCZNOŚCI W ZACHOWANIU I MYŚLENIU ORAZ WYSTĘPOWANIA TRUDNYCH ZACHOWAŃ

• redukowanie poziomu stresu u dziecka,
• tworzenie z dzieckiem rozkładów zajęć w celu uczenia go koncepcji czasu, aby łatwiej mu było przewidzieć, co je jeszcze czeka,
• zawsze należy uprzedzić osobę z zaburzeniami autystycznymi, kiedy ma nastąpić jakaś zmiana, np.: jeśli zabawa przebiega wspólnie i dobiega końca, mówi się: „Jeszcze jeden raz” lub „Za dwie minuty skończymy”,
• wykorzystuje się pozytywy, pożądane zachowania są nagradzane, a niepożądane ignorowane,
• należy unikać własnych schematycznych działań w celu wypracowania elastyczności dziecka,
• zachowanie osoby z autyzmem należy rozumieć jako komunikat, np. dziecko może rzucać grą lub zabawką, jeżeli ta jest zbyt łatwa lub trudna dla niego; może odepchnąć coś, czego nie chce, gdy nie umie powiedzieć w tej chwili „nie”; może okazać agresję, jeżeli potrzebuje przerwy; może być opryskliwe, jeśli jest zmęczone lub głodne; może być przestraszone lub zdenerwowane, jeśli znajduje się w zatłoczonym, hałaśliwym miejscu.

 W przypadku zaburzonego FUNKCJONOWANIA SENSORYCZNEGO

• uczenie dziecka, które bodźce sensoryczne są dla niego uspokajające i organizują ce działania, a które są dla niego dezintegrujące (według wskazówek terapeuty integracji sensorycznej),
• bodźce dezintegrujące eliminujemy, np. intensywne światła, nadmierny hałas w otoczeniu (według wskazówek terapeuty integracji sensorycznej),
• stosuje się bodźce, które są dla danego dziecka organizujące, np.: mocne masaż, mały przedmiot na biurku dziecka, którym może ono manipulować, guma do życia lub lizak w buzi (według wskazówek terapeuty integracji sensorycznej).

W przypadku zaburzonych FUNKCJI POZNAWCZYCH

• mocne strony dziecka odkrywa się i wykorzystuje, gdyż mogą być pomocne w rozwoju poznawczym, np.: dobrą pamięć, zainteresowanie konkretnym tematem, łatwość skupiania uwagi na szczegółach itp.,
• należy dokładnie poznać, co dla osoby z autyzmem jest nagrodą; szukamy jej zewnętrznych
  i wewnętrznych motywacji do zabawy, nauki i pracy.

M. Mikołajczak, Wspomaganie rozwoju dziecka z autyzmem i zespołem Aspergera. Poradnik dla rodziców i terapeutów, Warszaw 2017, Difin.